Graphitics ή ο πόλεμος με την χαύνωση

Στο διήγημα "Αίσθηση Ισχύος" του Isaak Asimov, που πρωτοεκδόθηκε το 1958 ("The Feeling of Power", περιοδικό "If: Worlds of Science Fiction"), κατά το μακρινό μέλλον η ανθρωπότητα εξαρτάται απόλυτα από τη χρήση κομπιούτερ για την παραμικρή δραστηριότητα, σε βαθμό ώστε να έχει ξεχαστεί εντελώς κάθε γνώση μαθηματικών, ακόμη και η στοιχειώδης αριθμητική. Παράλληλα, ή Γήινη Ομοσπονδία βρίσκεται σε πόλεμο με το αστρικό σύστημα του Ντενέμπ, και οι πολεμικές επιχειρήσεις διεξάγονται με όπλα μακράς εμβέλειας, τα οποία ελέγχονται από υπερπολύπλοκα, πανάκριβα, δύσκολα στη συντήρηση και αντικατάσταση τους κομπιούτερ. O Myron Aub, ένας χαμηλόβαθμος τεχνικός, εφαρμόζοντας «reverse engineering» στα κομπιούτερ («ανάλυση αντίστροφης μηχανικής», ελλείψει ικανοποιητικότερου αντίστοιχου ελληνικού όρου), ανακαλύπτει κάποια στιγμή τους προ πολλού ξεχασμένους κανόνες των απλών αριθμητικών πράξεων με χαρτί και μολύβι - μια τεχνική που αργότερα θα ονομαστεί «Graphitics». Η ανακάλυψη τραβάει αμέσως την προσοχή του
Στρατού, ο οποίος την αξιοποιεί προκειμένου να ανακτηθεί περαιτέρω η χαμένη γνώση των μαθηματικών. Με τη σειρά της, η εξέλιξη αυτή οδηγεί τους στρατιωτικούς σε σχέδια αντικατάστασης των καθοδηγούμενων από κομπιούτερ διαστημοπλοίων με φθηνότερα και πιο αναλώσιμα -κατά τη δική τους οπτική- επανδρωμένα διαστημόπλοια για τη συνέχιση του πολέμου. Βλέποντας τους σκοπούς για τους οποίους αξιοποιείται η ανακάλυψη του, ο Myron Aub αυτοκτονεί. Στην κηδεία, ο άλλοτε προϊστάμενος του σκέφτεται ότι η αυτοκτονία του Aub δεν πρόκειται να αλλάξει το παραμικρό και ότι η πρόοδος και εξάπλωση των Graphitics είναι μη αναστρέψιμη. Ταυτόχρονα, εκτελεί με επιτυχία μερικούς στοιχειώδεις πολλαπλασιασμούς στο μυαλό του, χωρίς τη βοήθεια καμιάς μηχανής πλέον, γεγονός που του δίνει μία υπέροχη «αίσθηση ισχύος» (https://en.wikipedia.org/wiki/The_Feeling_of_Power).



Το διήγημα εκδόθηκε, όπως είπαμε, για πρώτη φορά το 1958, μία εποχή κατά την οποία, έξω από τους άμεσα εμπλεκόμενους, η επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών (των «ηλεκτρονικών εγκεφάλων» τότε) ήταν γνωστή σε έναν στενό κύκλο «μυημένων», το δε Διαδίκτυο ήταν κάτι πέρα και από την επιστημονική φαντασία. Ο Asimov, ωστόσο, παρότι χρησιμοποίησε συνειδητά την υπερβολή για να αναδείξει το νόημα του διηγήματος, έπεσε μέσα στις προβλέψεις του σε βαθμό που μάλλον ούτε ο ίδιος ούτε οι αναγνώστες του της εποχής εκείνης θα μπορούσαν να φανταστούν. Για την ακρίβεια, έπεσε έξω προς την αντίθετη κατεύθυνση. Γιατί στις μέρες μας, πολύ πριν η «Γήινη Ομοσπονδία» προοδεύσει σε σημείο ώστε να είναι σε θέση να διεξαγάγει πόλεμο με τον Ντενέμπ, ηλεκτρονικοί επεξεργαστές χρησιμοποιούνται παντού και για οτιδήποτε, την ίδια στιγμή που πολλοί άνθρωποι, ίσως οι περισσότεροι πλέον, αγνοούν στοιχειώδεις κανόνες αριθμητικής.
Αμφιβάλλετε;
Νομίζετε ότι τώρα υπερβάλλουμε εμείς;
Ωραία, κάντε μια μικρή έρευνα σχετικά με το πόσοι από τους γύρω σας είναι σε θέση να φέρουν εις πέρας μία απλή διαίρεση με χαρτί και μολύβι, ή ρωτήστε τους πόσα εκατομμύρια είναι το δισεκατομμύριο (https://www.youtube.com/watch?v=zfRRR9ppzjQ). Κι αν τυχόν τους δείτε να μειδιούν αυτάρεσκα και «υπεράνω» στο άκουσμα των προηγούμενων, ζητήστε τους να κάνουν μία διαίρεση ή έναν πολλαπλασιασμό με δεκαδικούς. Να δείτε για πότε κόβονται τα μειδιάματα.


Μην ανησυχείτε, δε σκοπεύουμε να το ρίξουμε εδώ στη γκρίνια σχολιάζοντας τον αυξανόμενο μαθηματικό αναλφαβητισμό. Υπάρχει κάτι άλλο που καθιστά το διήγημα του Asimov επίκαιρο, από μία διαφορετική άποψη. Κι αυτό το «κάτι» αφορά περισσότερο μια γενική αίσθηση παρά κάτι το απτό, γι' αυτό και θα προσπαθήσουμε να το σκιαγραφήσουμε εμμέσως.



Θυμάστε που, μικρός, στις συζητήσεις για το πώς θα ήταν το μέλλον, ακούγατε συχνά να γίνεται λόγος για «βιντεοτηλέφωνα», μέσω των οποίων θα μπορούσε κανείς, όχι μόνο να μιλάει, αλλά και να βλέπει τον άλλο ταυτόχρονα; Αν ανήκετε στις νεότερες γενιές, μάλλον δε θυμάστε τίποτα τέτοιο, αφού δεν προλάβατε καν την εποχή που ο Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος χρειαζόταν περισσότερο από μία δεκαετία από την κατάθεση αίτησης προκειμένου να εγκαταστήσει μία τηλεφωνική γραμμή. Όσοι, όμως, πρόλαβαν την εποχή εκείνη, εκστασιάζονταν με την προοπτική τέτοιων και άλλων ανάλογων μελλοντικών εξελίξεων. Και έστηναν ζωηρές συζητήσεις για το φάσμα των δυνατοτήτων, αλλά και για τις φάρσες που θα μπορούσε να σκαρώσει κανείς με τέτοια απίστευτη τεχνολογία.



Μεταφορά στο σήμερα. Πρακτικά, οι πάντες έχουν, όχι ενσύρματο, αλλά κινητό τηλέφωνο, και κάθε κινητό διαθέτει τουλάχιστον μία κάμερα. Επιπλέον, διατίθενται δωρεάν, για υπολογιστές, tablet και κινητά, δεκάδες εφαρμογές βιντεοκλήσης, ομαδικής βιντεοδιάσκεψης, αποστολής βιντεομηνυμάτων, αποστολής φωτογραφιών με ήχο, πανοραμικού βίντεο 360 μοιρών, κλπ. Όμως, αν προσέξετε, όλες αυτές οι εφαρμογές, με τις θαυμάσιες δυνατότητες που προσφέρουν, δεν πολυχρησιμοποιούνται. Όχι μόνο αυτό, αλλά οι μικρότεροι σε ηλικία δεν πολυμιλάνε καν μέσω τηλεφώνου, προτιμώντας για την επικοινωνία τους τα γραπτά μηνύματα. Πολλοί νομίζουν ότι αιτία γι' αυτό είναι κάποιου είδους αντικοινωνικότητα που αναπτύσσεται με την πολύωρη παραμονή μπροστά σε μία οθόνη. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει καμία αντικοινωνικότητα - αντιθέτως μάλιστα. Αν τα νέα παιδιά ήταν αντικοινωνικά, δε θα επικοινωνούσαν ούτε μέσω των γραπτών μηνυμάτων, τα οποία συνήθως ανταλλάσσουν κατά δεκάδες ημερησίως. Όχι, ο λόγος είναι άλλος: ένα γραπτό μήνυμα είναι πιο απλό, πιο ελεγχόμενο, πιο άμεσο και πιο περιεκτικό από μία τηλεφωνική κλήση ή μία βιντεοκλήση. Το «ναι», το «όχι», το «σ' αγαπώ», που δίνει και παίρνει σε αυτές ηλικίες, κάθε γραπτό μήνυμα που μπορεί να σχηματιστεί με τα 24 γράμματα του αλφάβητου, έστω ανορθόγραφα, έστω με greeklish, εντυπώνεται πιο άμεσα και έχει τελικά μεγαλύτερο αντίκτυπο απ' ό,τι η κινούμενη, ομιλούσα εικόνα των οθονών, που βρίσκονται πλέον παντού γύρω μας.



Είναι ο ίδιος λόγος για τον οποίο, την εποχή των ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών υπερυψηλής ανάλυσης και των εφαρμογών εικονικής ή και επαυξημένης πραγματικότητας, μια ασπρόμαυρη φωτογραφία του παλιού καιρού εξακολουθεί να μπορεί να μεταδώσει αξεπέραστο εύρος πληροφοριών, αλλά και συναισθημάτων. Υπάρχουν κάποια θεμελιώδη πράγματα που δεν αλλάζουν με την τεχνολογία, ούτε υποκαθίστανται από τα προϊόντα της. Ένα από αυτά είναι η σκέψη, η αυτόνομη σκέψη, βασικό προαπαιτούμενο για κάθε ελευθερία και για κάθε δυνατότητα ατομικότητας. Και εκεί ακριβώς είναι που το πήγαινε ο Asimov με το διήγημα του.



Στις μέρες μας, των apps, της Google, των cloud δεδομένων, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ο πόλεμος δεν είναι με τον Ντενέμπ, αλλά με τη χαύνωση, τις βολικές αλήθειες, τη ροπή προς αγελοποίηση, την αποκοπή από πρωτογενή ερεθίσματα. Όσο για την ανθρωπότητα, υποχωρώντας αμυνόμενη εδώ και δεκαετίες, έχει πλέον βρεθεί σε δεινή θέση. Τελευταία, ωστόσο, σε κύκλους με εσωτερική πληροφόρηση ακούγεται ότι ένα νέο είδος όπλων, ικανό να αλλάξει την έκβαση του πολέμου, δοκιμάζεται από εθελοντές. Κανείς δε γνωρίζει λεπτομέρειες, ούτε για τα όπλα αυτά ούτε για τους εθελοντές που τα φέρουν. Φημολογείται, πάντως, ότι οι τελευταίοι βρίσκονται διασκορπισμένοι σε όλους τους χώρους, ότι δεν τους απασχολεί το να αλλάζουν κινητό κάθε χρόνο, ότι χρησιμοποιούν μόνο τεχνολογία που είναι επ' ωφελεία τους, και ότι -αυτό είναι και το πιο παράξενο- δεν τους ενδιαφέρει να μαζεύουν like στο Facebook. Ψιθυρίζεται ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι σε θέση, όχι μόνο να εκτελούν αριθμητικές πράξεις με το μυαλό τους, αλλά και να σκέφτονται. Κι αυτό, λέει, τους προσδίδει μια καταπληκτική αίσθηση ισχύος

iranon