10 Ιανουαρίου 2022

H "προκρούστεια λογική" κατά του ορθολογισμού!

"...οι άνθρωποι όταν έρχονται αντιμέτωποι με στοιχεία που διαψεύδουν τις πεποιθήσεις τους, αντί να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά και την αντίληψη τους σύμφωνα με τα νέα δεδομένα προσπαθούν να προσαρμόσουν τις πεποιθήσεις τους έτσι ώστε να ταιριάζουν με τη δική τους συμπεριφορά και τη δική τους ερμηνεία της πραγματικότητας, έστω και αν αυτό γίνεται με προκρούστεια λογική, δηλαδή ενάντια στην ορθολογική αντίληψη των πραγμάτων."




"Γνωστική Ασυμφωνία" και τα Πειράματα


Το 1956 ο καθηγητής ψυχολογίας Leon Festinger (Λέον Φέστινγκερ) ανέπτυξε στο περίφημο πλέον βιβλίο του When Prophecy Fails (Όταν η Προφητεία Διαψεύδεται), τη θεωρία της «γνωστικής ασυμφωνίας» (cognitive dissonance), στην οποία επικεντρώθηκε στο πως οι άνθρωποι πασχίζουν να διατηρήσουν την εσωτερική τους συνοχή.
Όταν η διαταραχή αυτής της εσωτερικής συνοχής, την οποία ο Φέστινγκερ ονομάζει «ασυμφωνία» (dissonance) γίνεται εμπειρία, η άνθρωποι στην πλειοψηφία τους δυσφορούν, θλίβονται, ταλανίζονται.
Στην ουσία ο Φέστινγκερ απέδειξε ότι οι άνθρωποι όταν έρχονται αντιμέτωποι με στοιχεία που διαψεύδουν τις πεποιθήσεις τους, αντί να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά και την αντίληψη τους σύμφωνα με τα νέα δεδομένα προσπαθούν να προσαρμόσουν τις πεποιθήσεις τους έτσι ώστε να ταιριάζουν με τη δική τους συμπεριφορά και τη δική τους ερμηνεία της πραγματικότητας, έστω και αν αυτό γίνεται με προκρούστεια λογική, δηλαδή ενάντια στην ορθολογική αντίληψη των πραγμάτων.

Πολλές φορές συναντούμε ανθρώπους, οι οποίοι θεωρούν ότι η βασική τους πεποίθηση για ένα πολιτικό ηγέτη είναι τόσο ισχυρή που μετατρέπεται σε απόλυτη γνώση και κρίση γι’ αυτόν. Όταν τους παρουσιάζονται στοιχεία τα οποία λειτουργούν ανατρεπτικώς προς αυτήν την πεποίθηση, τα νέα αυτά στοιχεία τούς προκαλούν ιδιαίτερα δυσάρεστη αίσθηση, όσο ισχυρά όμως και να είναι δεν τα κάνουν αποδεκτά, είναι εκ προοιμίου απορριπτέα.

Είναι πάντοτε άνθρωποι, οι οποίοι ταυτίζουν την ιδεολογία τους ή την αντίληψη που έχουν για τις πολιτικές εξελίξεις, όχι με ορθολογικές πολιτικές θέσεις αλλά με πολιτικά πρόσωπα, με αποτέλεσμα στη σκέψη τους και στις πολιτικές τους επιλογές, ο πολιτικός ηγέτης να προτεραιοποιείται και να ταυτίζεται απολύτως με την ιστορική εποχή του, γινόμενος η βάση επί της οποίας αντιλαμβάνονται την ιστορία.

Εκεί που οι πεποιθήσεις τους θα έπρεπε να ήταν το βασικό στήριγμα για την ανεξαρτησία τους, μετατρέπονται σε βασικό στήριγμα της εξάρτησής και του αυτοεγκλωβισμού της σκέψης τους, με συνέπεια να διακατέχονται από ένα μονίμως υπολανθάνοντα φόβο έναντι της ορθολογικής αλήθειας, διότι η αλήθεια ανατρέπει τις ψευδαισθήσεις τους.
Έτσι βιώνουν μία κατάσταση σύμφωνα με την οποία η πραγματικότητα αντιφάσκει με τις βασικές πεποιθήσεις μέσω των οποίων κατανοούν το πολιτικό τους περιβάλλον αλλά και την πολιτική εν γένει.

Δεν είναι λίγες οι φορές που σε απλές συζητήσεις πολιτικού περιεχομένου με ανθρώπους που είναι έντονα τοποθετημένοι υπέρ κάποιου πολιτικού προσώπου, το οποίο δεν χάνουν την ευκαιρία να το αγιολογούν, τούς παρουσιάζεις γεγονότα που αποδεικνύουν, έστω και εμμέσως, ότι ο «πολιτικός τους άγιος» έκανε ένα πολύ μικρό λάθος.
Τότε βλέπεις τη γνωστική ασυμφωνία να εκδηλώνεται ως άμυνα.
Όταν το αντιληφθούν αρχίζουν να βιώνουν μία δυσάρεστη κατάσταση την οποία προσπαθούν απεγνωσμένα να αλλάξουν, εισάγοντας νέα γνωστικά στοιχεία ή στρεβλώνοντας την αφήγηση των γεγονότων, με τα οποία πριν από λίγο συμφωνούσαν, ούτως ώστε να επανέλθουν στην πρότερη ισορροπία.

«Ξέρεις…τον ηγέτη τον πίεσαν άλλοι για να πάρει την απόφαση επομένως δεν φέρει ευθύνη ή ότι την απόφαση την καθόρισαν με επιλογές τους οι προηγούμενοι», οι οποίοι στη σκέψη του είναι μονίμως μειοδότες έως προδότες…λες και οι μεγάλοι ηγέτες είναι μόνο για τις μικρές αποφάσεις ή οι μεγάλοι ηγέτες φέρουν ευθύνη μόνο για τις θετικές αποφάσεις.
Άλλοι πάλι καταφεύγουν στη γνωστή επωδό των πολιτικών συζητήσεων: «Ο ηγέτης είχε κακούς συμβούλους, οι οποίοι τον παρέσυραν»…λες τις τελικές αποφάσεις των μεγάλων ηγετών τις λαμβάνουν οι σύμβουλοί τους. Το ίδιο βεβαίως ισχύει και γι’ αυτούς που προσπαθούν να ερμηνεύσουν την ιστορία και την πολιτική δαιμονοποιώντας μονίμως κάποιο πολιτικό. Αν νομίζουν αυτοί ότι εξαιρούνται από την ερμηνεία της γνωστικής ασυμφωνίας, πλανώνται πλάνην οικτράν.

Η γνωστική ασυμφωνία λειτουργεί ως άλλοθι για να επιτρέπει στους ανθρώπους να πείθουν εαυτούς ότι δεν υπάρχει κανένα λάθος με τις πεποιθήσεις τους και ότι αυτό που πιστεύουν είναι δόγμα, αφού μόνο η σκέψη για την προοπτική αλλαγής είναι ανησυχητική έως καταστροφική. Η αλλαγή πολιτικών πεποιθήσεων και πιο ειδικά η αλλαγή της αντίληψης για ένα πολιτικό ηγέτη, είναι πάντοτε δύσκολη καθώς οι άνθρωποι από τη φύση τους αντιστέκονται στην αλλαγή.
Η αποφυγή του διανοητικού και ψυχολογικού πόνου και η συντήρηση της πνευματικής ενέργειας επί των εδραίων αντιλήψεων αποτελούν μέρη του μηχανισμού της πολιτικής και διανοητικής τους επιβίωσης.

Γι΄αυτό και οι άνθρωποι αναστατώνονται, θεωρώντας ότι χάνεται το έδαφος κάτω από τα πόδια τους όταν αμφισβητείς αυτά που πιστεύουν, όταν, με άλλα λόγια, τους αναιρείς τα ερείσματα που τους δικαιώνουν στα ίδιά τους τα μάτια, και ειδικά αν αυτά τα ερείσματα είναι αγιοποιημένα στη σκέψη τους πολιτικά πρόσωπα. Γι’ αυτό και συντηρούνται οι πολιτικοί μύθοι στη πολιτική κονίστρα. Γι’ αυτό πολλοί μετατρέπουν την ερμηνεία της ιστορίας και της τρέχουσας πολιτικής, με πρωταγωνιστές πάντοτε τους ηγέτες που λατρεύουν, σε δικαστήριο που δικαιώνει τις πεποιθήσεις, τις εμμονές και τις ψυχώσεις τους.

Αλήθεια, πόσους ανθρώπους, και ειδικά νέους, δεν είδα να στρατολογούνται και να σύρονται σαν λέοντες επιβρομούντες στην υπηρεσία τυχοδιωκτών πολιτικών, μόνο και μόνο γιατί τους γέμισαν τον εγκέφαλο με κούφια συνθήματα. Νέοι, ο οποίοι επεστρατεύθησαν με την ηθική της εθελούσιας αυτοπροσφοράς, αφιερωμένοι σε «υψηλά ιδανικά» και έχοντας πάντοτε συνοδοιπόρο την ελπίδα ότι ο πολιτικός στον οποίο εκχώρησαν οικειοθελώς την προσωπικότητά τους θα τους δημιουργήσει το μέλλον. Όταν όμως, λίγοι εξ αυτών, αντελήφθησαν τη φενάκη, ότι δηλαδή αφιέρωσαν ένα μέρος της ζωής τους σε ένα πουκάμισο αδειανό, προσπαθούν ακόμη να λυτρωθούν από το παρελθόν τους.

Η αλήθεια στην πολιτική σκέψη είναι σύνθετη και μπορείς να αποδεχτείς τον όρο αλήθεια μόνο αν θέσεις τον εαυτό σου πέρα από αυτό που τα κόμματα υποκειμενικώς θεωρούν καλό και κακό, και ακόμη περισσότερο πέρα από την όποια ταύτιση της αλήθειας με υποτιθέμενους μεγάλους πολιτικούς. Μεγάλοι πολιτικοί υπάρχουν μόνο στις πολιτικές αγιογραφίες και στα ιστορικά παραμύθια. Αυτό που υπάρχει στην ορθολογική πολιτική σκέψη είναι μεγάλες και μικρές στιγμές για ένα πολιτικό ηγέτη και συνεπώς κανείς πολιτικός ηγέτης δεν ξεφεύγει του βεληνεκούς της ανθρώπινης κριτικής.

Χρήστος Ιακώβου - Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών
πηγή...

---------

Στο Λέικ Σίτι της Μινεζότα, ένα πρωινό του Σεπτεμβρίου, κάπου στη δεκαετία του 1950, η «Lake City Herald» δημοσίευσε άρθρο για την προφητεία της Μαρία Κιτς: η πόλη, όπως και άλλα μέρη των ΗΠΑ, θα καταστρέφονταν, και μόνον οι πιστοί θα σώζονταν από τους εξωγήινους που θα εισέβαλαν με διαστημόπλοια από τον πλανήτη Κλέρον.

Το τέλος του κόσμου ήταν προγραμματισμένο για τις 21 του επόμενου Δεκεμβρίου, σύμφωνα με την Κιτς. Τη θεωρία της Κιτς παρακολουθούσε ομάδα κοινωνιο-ψυχολόγων, οι οποίοι υποστήριζαν πως, με βάση τη σύγχρονη παρατήρηση του Ψυχρού Πολέμου, θα μπορούσαν να εξηγήσουν τους μηχανισμούς κάθε προφητείας γενικότερα, από τις πρώτες χριστιανικές μέρες μέχρι την εποχή μας. Η αναμονή πήγε στράφι, αλλά οι οπαδοί της Μαρία Κιτς βρήκαν δικαιολογίες για την αποτυχία της πρόβλεψης. Οι παρατηρητές αναγνώρισαν ακριβώς τις ίδιες αντιδράσεις για τη συντέλεια του κόσμου όπως και στις αρχαίες αιρέσεις, για τις οποίες, όμως, οι πληροφορίες ήταν ελλιπείς.

Οι «μιλερίτες» -οπαδοί του Ουίλιαμ Μίλερ, ενός αγρότη που ζούσε στα βόρεια της πολιτείας της Νέας Υόρκης και πίστευε στην πραγματοποίηση της βιβλικής προφητείας- περίμεναν κατά τη διάρκεια όλου του έτους 1843, χωρίς να χάνουν τις ελπίδες τους. «Η χρονιά που θα τελείωνε ο κόσμος πέρασε. Ο μιλερισμός παρέμεινε. Οσοι δεν υπήρξαν απόλυτα πεπεισμένοι εγκατέλειψαν, ήταν όμως ελάχιστοι. Αντίθετα, ήταν πολλοί εκείνοι που διατήρησαν την πίστη και τη φλόγα τους. Απέδιδαν, ευχαρίστως, την απογοήτευσή τους, σε λάθος στον υπολογισμό του έτους. Παρά τη διάψευση της προφητείας, ο φανατισμός φούντωνε. Η φωτιά που προέρχεται από τέτοιου είδους συναισθήματα δεν σβήνει κατά παραγγελία. (…) Αντί να μειωθούν, οι εκδηλώσεις πίστης έγιναν ακόμα πιο αποφασιστικές στην προσμονή της Τελικής Κρίσης»(1).
Συγγραφείς του «Η αποτυχία μιας προφητείας», ο Λεόν Φέστινγκερ και οι συνάδελφοί του, είχαν, προφανώς, στο μυαλό τους το πιο σημαντικό επεισόδιο των απαρχών της Καθολικής Εκκλησίας, η οποία συστάθηκε με αφορμή την προσμονή της Δευτέρας Παρουσίας, της γρήγορης επιστροφής του Χριστού στη Γη για την Τελική Κρίση.

του ALAIN GARRIGOU (καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Paris-Ouest-Nanterre)

---------

Σχόλια:
1. Φυσικά τα παραπάνω δεν εμπεριέχουν τίποτε καινούριο, αντιθέτως θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μέρος από την αλληγορία του Σπηλαίου στο Πλατωνικό έργο Πολιτεία, βιβλίο Ζ στίχος 514 που έχει προηγηθεί περί των 2.500 ετών.

2. ο όρος "Γνωστική Ασυμφωνία" που χρησιμοποίησε ο Λέον Φέστινγκερ δεν είναι ορθός, καθόσον αν υπήρχε Γνώση δεν θα υπήρχε Ασυμφωνία, αντιθέτως για να συμβεί Ασυμφωνία το επίπεδο σκέψης δεν μπορεί να ξεπεράσει αυτό της Πίστεως. Υπενθυμίζουμε τα 6 επίπεδα σκέψεως: Εικασία, Δοξασία (Δοκει μοι), Γνώμη, Πίστη, Γνώση, Σοφία.

ΠΗΓΗ








Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.