9 Μαρτίου 2016

Το Άγιο Όρος (Χαλκιδική) και η Θεά Άρτεμις



Η Ελληνική µυθολογία αναφέρεται συχνά στη Χαλκιδική:

Το αρχαίο όνοµα της Κασσάνδρας ήταν Φέγρα, δηλαδή τόπος της φωτιάς. Πιστεύεται ότι ήταν η γη των Γιγάντων και το πεδίο µάχης του πολέµου µεταξύ των Θεών του Ολύµπου και των Γιγάντων, όταν οι τελευταίοι επιχείρησαν να εκδιώξουν τους Θεούς από τον Όλυµπο. Σύµφωνα µε ένα µύθο, ο Εγκέλαδος, ένας από τους Γίγαντες, καταπλακώθηκε από βράχο που πέταξαν εναντίον του οι Θεοί του Ολύµπου. Έτσι, ο «Εγκέλαδος-Σεισµός» γίγαντας, είναι θαµµένος στην Κασσάνδρα, αλλά µη έχοντας πεθάνει, από καιρό σε καιρό προσπαθεί να ελευθερωθεί από το βράχο που τον έχει καταπλακώσει και οι προσπάθειές του αποτελούν το φαινόµενο του σεισµού.


Στο άλλο άκρο της Χαλκιδικής η χερσόνησος του Άθω πάλι σχηµατίστηκε και πήρε το όνοµα της από το βράχο που έριξε εναντίον των θεών ο Γίγαντας Άθως. Η Σιθωνία οφείλει το όνοµά της στο Σίθωνα, το γιο του Ποσειδώνα.



Τα απολιθωµένα λείψανα ελεφαντοειδών και άλλων εξαφανισµένων ειδών που βρέθηκαν στη Νικήτη και έχουν εντοπιστεί στα Βραστά, στην Τρίγλια κ.α. αποτελούν µάρτυρες µιας άλλης εποχής, που µάλλον δεν είδε ποτέ ανθρώπινο γένος. Επίσης τα ευρήµατα στο Σπήλαιο των Πετραλώνων απέδειξαν ότι η παρουσία του ανθρώπου εδώ ξεπερνά τις 700.000 χρόνια, ενώ το κρανίο του αρχανθρώπου υπολογίζεται πως έχει ηλικία 200.000 ετών περίπου. Εγκαταστάσεις οργανωµένης κοινωνίας έχουµε στη Χαλκιδική τουλάχιστον από το 4.000 π.Χ.(?)  και οι παλαιότεροι κάτοικοί της ήταν Θράκες και Πελασγοί.




Τον 8ο αι. π.Χ. πλήθος κατοίκων καταφθάνει στην περιοχή, προερχόµενοι κυρίως από την Χαλκίδα (εξ ού και η ονομασία «Χαλκιδική») και την Ερέτρια. 
Στο τέλος του 5ου αι. π.Χ. οι 32 σπουδαιότερες πόλεις ιδρύουν υπό την ηγεσία της Ολύνθου, το «κοινόν των Χαλκιδέων», το οποίο θα διαλυθεί το 379 π.Χ. από τους Σπαρτιάτες. 
Το 348 π.Χ. ο Φίλιππος ενσωµατώνει την περιοχή στο Μακεδονικό Βασίλειο. Στα Ελληνιστικά χρόνια ιδρύονται τρεις µεγάλες πόλεις: Κασσανδρεία (315), Ουρανούπολις (315) και Αντιγόνεια (στη µέση της Καλαµαριάς το 280 π.Χ.). Το 168 π.Χ. περνά στα χέρια των Ρωµαίων και παρακµάζει καθώς οι πόλεις της περιήλθαν υπό τον έλεγχο Ρωµαίων εµπόρων κυρίως.

Οι αρχαίοι Έλληνες έζησαν, φυσικά, στην χερσόνησο του Αγίου Όρους πολύ πριν εγκατασταθούν εκεί οι καλόγεροι, η οποία κατά τους αρχαίους χρόνους ονομάζονταν Ακτή. 
Ξέρουμε πως υπήρχαν  οκτώ πόλεις στην Ακτή: το Δίον, η Ολόφυξος, ο Άθως οι Ακροθώοι (εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η Μονή Μεγίστης Λαύρας), οι Κλεωνές, η Απολλωνία, η Ουρανούπολη, το Παλαιώριο και η Θυσσός
Δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε την ακριβή θέση των οικισμών αυτών. 
Εικάζεται πως οι πρώτες τρεις βρισκόντουσαν στην ανατολική πλευρά και οι άλλες δύο στην δυτική.

Ο Ηρόδοτος χαρακτηρίζει τη θάλασσα του Aθω «θηριωδεστάτη», μιας και το 492π.Χ. εκεί καταποντίστηκε ολόκληρος ο περσικός στόλος που είχε βάλει πλώρη για την Αθήνα υπό τον στρατηγό Μαρδόνιο. Χάθηκαν είκοσι χιλιάδες άνδρες και τριακόσια πλοία. Την εποχή των περσικών πολέμων η χερσόνησος αριθμούσε περί τις δέκα χιλιάδες κατοίκους. Πρέπει να έκαναν πολύ υγιεινή ζωή, μιας και σύμφωνα με τον Λουκιανό, ζούσαν εκατόν τριάντα χρόνια! Πολλοί από αυτούς ήταν Πελασγοί και Ετρούσκοι.


Αν και ήξεραν ελληνικά, μιλούσαν κι άλλες γλώσσες, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη. 
Οι πληθυσμοί που ζούσαν στην Ακτή τιμούσαν τους ίδιους θεούς με την λοιπή Ελλάδα. 
Στο υψηλότερο σημείο του Aθω ορθώνονταν ένα άγαλμα που ονομαζόταν ο «Αθώος Δίας» (εξ ου και η ονομασία Άθως), του οποίου η σκιά όταν έγερνε ο ήλιος λέγεται ότι άγγιζε τη Λήμνο. 
Οι πρώτοι κάτοικοι του Aθω λάτρευαν επίσης τη Δήμητρα, την Αφροδίτη, την Αρτέμιδα, τον Απόλλωνα και τον Ασκληπιό.
Κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι χάνουν τον έλεγχο της Χαλκιδικής, η οποία εντάσσεται στο βασίλειο της Μακεδονίας. Αργότερα, κατά τους πρώτους αιώνες της χριστιανικής εποχής, επιδεινώνεται συνεχώς η παρακμή της Χαλκιδικής: πέραν του ζυγού των Ρωμαίων δέχεται μαζικές εισβολές Σλάβων και Βουλγάρων. 
Οι επιπλέον ταλαιπωρίες από τους πειρατές εξηγούν γιατί εγκαταλείπεται σταδιακά ο πληθυσμός της χερσονήσου. 
Έτσι, κατά τον 5ο αιώνα μ.Χ. δεν κατοικεί πλέον κανείς στις πόλεις της Ακτής. 
Υπάρχουν μόνον αγάλματα…

Αντιθέτως με την σημερινή εποχή, κατά τα αρχαία χρόνια υπήρχε αυστηρό Άβατον για τους άντρες. Εκεί υπήρχαν ιερά της θεάς Αρτέμιδος, στα οποία βρίσκονταν οι ιέρειες της, νέες αγνές κοπέλες, και θεραπαίνιδες της θεάς.


Στη Μονή Μεγίστης Λαύρας υπάρχει μία μαρμάρινη αναθηματική ανάγλυφη πλάκα,στην οποία απεικονίζεται ένα τεράστιο αυτί εντός πλαισίου, πάνω από το οποίο υπάρχει εγχάρακτη η επιγραφή: 

ΑΡΤΕΜΙΔΙ ΑΓΡΟΤΕΡΑ / 
ΝΕΒΡΙΣ ΕΠΙΤΑΓΗΝ / 
ΑΝΕΘΗΚΕΝ

Από τους χαρακτήρες εξάγεται το συμπέρασμα ότι η πλάκα ανήκει στην κλασική ελληνική περίοδο και χρονολογείται στον Ε΄ – Δ΄ π.Χ. αιώνα. Η τοποθέτηση της αναθηματικής πλάκας στο συγκεκριμένο σημείο είναι αφιέρωμα κάποιας Νεβρίδος στην θεά Αρτέμιδα και αποτελεί απόδειξη πως υπήρχαν ελληνικοί ναοί οι οποίοι κατεστράφησαν από τους χριστιανούς μοναχούς.

Κατά την ομηρική εποχή, η θεά «ρυθμίζει την αγνότητα του πρωτόγονου βίου, όπου η μητρότητα συνδυάζεται με τη γονιμότητα αλλά όχι και με τον έρωτα». Παραπέμπει στον Γάλλο φιλόσοφο και ιστορικό Πιέρ Γκριμάλ, ο οποίος παρατηρεί «μια ιδιοτυπία στη λατρεία της Αρτέμιδος: στην παρθένο θεά απευθύνονταν για να ζητήσουν βοήθεια κατά τον τοκετό», αφού μπορούσε να φανεί και κακότροπη, οπότε «οπλισμένη με τόξο, έριχνε ένα βέλος στην ετοιμόγεννη, δίνοντάς της αιφνίδιο θάνατο».



Αυτό συνδέει την Αρτέμιδα με την πρωιμότερη Ειλείθυια, η οποία, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Παυσανία, «λατρεύτηκε στη Δήλο ως εύλινος (αυτή που κλώθει καλά) και ταυτιζόταν φανερά με τη μοίρα. Η Ειλείθυια», προσθέτει ο Γκριμάλ, «είναι η θεά του τοκετού, δηλαδή της στιγμής κατά την οποία αρχίζει να ξετυλίγεται το νήμα της ζωής. Μήπως, λοιπόν, η Aρτεμις, η θεά του αιφνίδιου θανάτου, ήταν εκείνη που στην προομηρική ποίηση σπάει αυτό το νήμα;» 
Άλλωστε σ’ αυτήν μόνο αποδίδει ο Όμηρος το επίθετο «Χρυσήλακτος», αυτή που κρατάει τη χρυσή ηλακάτη, τη χρυσή ρόκα.

H Άρτεμις είναι μια από τις παλαιότερες, πιο περίπλοκες (για εμάς) αλλά και πιο ενδιαφέρουσες μορφές του ελληνικού πανθέου. Κόρη του Δία και της Λητώς, δίδυμη αδερφή του Απόλλωνα, βασίλισσα των βουνών και των δασών, θεά του κυνηγιού, προστάτιδα των μικρών παιδιών και ζώων.

Η γέννηση της ιδιόρρυθμης θεάς τοποθετείται στο νησί Ορτυγία. Σ’ αυτό το άγονο πετρονήσι και μετά από φοβερές ταλαιπωρίες και περιπλανήσεις είχε καταφύγει η έγκυος Λητώ προκειμένου να κρυφτεί και να προφυλαχτεί από την καταδιωκτική μανία της νόμιμης συζύγου του Δία, της Ήρας. Εκεί και με τη βοήθεια όλων των γυναικείων θεοτήτων (εκτός της Ήρας) ήρθε στο φως η Άρτεμη και λίγο αργότερα ο αδερφός της ο Απόλλωνας.



Από τις πρώτες κιόλας ώρες της γέννησής της η Άρτεμις παίρνει πρωτοβουλίες. Αν και νεογέννητο βρέφος, βοηθά την εξουθενωμένη μητέρα της να ξεγεννήσει και το δεύτερο της παιδί και ταυτίζεται με τον τρόπο αυτόν με την Ειλείθυια, τη θεά του τοκετού. Πανέμορφη και πανέξυπνη η Άρτεμις, είχε από πολύ νωρίς κερδίσει την εκτίμηση των άλλων θεών. Ήδη από τα τρία της χρόνια είχε συγκεκριμένες απαιτήσεις, που αφορούσαν την ενδυμασία της, τον εξοπλισμό της και την ακολουθία της στην πιο αγαπημένη της ενασχόληση, το κυνήγι. Ήταν παιδί που ήξερε τι ήθελε και πραγματικά σταθερό και άκαμπτο στις αποφάσεις του.

Ο Δίας τη θαύμαζε για την επιμονή της και, λόγω της ευστροφίας της, της έτρεφε πολύ μεγάλη αγάπη και ικανοποιούσε όλες της τις επιθυμίες. Ένα από τα πρώτα πράγματα που ζήτησε η Άρτεμη σαν δώρο από τον πατέρα της ήταν η αιώνια αγνότητα και παρθενία. Πιστή και σταθερή σ’ ό,τι ζητούσε και τη δέσμευε, η παρθενική θεά δε σπίλωσε ποτέ ούτε το ήθος της, ούτε και το χαρακτήρα της. Σοβαρή και περήφανη, διατήρησε την αγνότητά της περιφρονώντας ερωτικές πολιορκίες κι επιθέσεις. Αφοσιωμένη στο κυνήγι και τη φύση, αδιαφόρησε για τις χαρές του γάμου και τις απολαύσεις του έρωτα. Με επιβολή και αυστηρότητα απαίτησε την αθωότητα και την παρθενικότητα όχι μόνο του εαυτού της, αλλά και των Νυμφών που την περιστοίχιζαν κι επίσης αυτών που με τις υπηρεσίες τους την τιμούσαν.
Η Άρτεμις ήταν μια θεά αμείλικτη προς τους ασεβείς, οποιαδήποτε παρέκκλιση από τις αρχές άξιζε την τιμωρία της. Η οργή της ήταν έτοιμη να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή απέναντι στον παραβάτη των αυστηρών της κανόνων. Τα θανατηφόρα της βέλη στόχευαν διαρκώς θνητούς, θεούς και ήρωες που παρέβλεπαν τις αρχές και τη λατρεία της.

Βοηθά στην κατανόηση των ιδιοτήτων της Θεάς ο Ορφικός Ύμνος της:

Άκουσε με ώ βασίλισσα, κόρη του Διός με τα πολλά ονόματα. Τιτανίδα πού είσαι θορυβώδης, ένδοξος τοξότρια σεμνή, πού λάμπεις εις όλους και κρατείς λαμπάδα, συ ή θεά Δίκτυννα. ή προστατεύουσα τας γεννήσεις, πού προσέρχεσαι βοηθός εις τις ετοιμόγεννες, ενώ ή ίδια αγνοείς τους πόνους του τοκετού.
Εσύ λύεις τίς ζώνες, αγαπάς τον οίστρον (την μανίαν), είσαι κυνηγός, μας απαλλάσσεις από τις φροντίδες, τρέχεις πολύ, είσαι τοξεύτρια, φίλη των αγροτών, περιφέρεσαι κατά την νύκτα, είσαι το καταφύγιον των βασανισμένων, καταδεκτική, λυτρώτρια, με αρσενικήν μορφήν, Ορθή, επιταχύνεις τους τοκετούς, θεά πού τρέφεις τα παιδιά των ανθρώπων, αγρότισσα γήινη φόνισσα των θηρίων, καλότυχη εσύ κατέχεις τα δάση των βουνών, τοξεύεις τα ελάφια, είσαι ή σεμνή, ή σεβαστή, ή βασίλισσα των πάντων, είσαι πάντοτε, ωραίο βλαστάρι (του Διός), συχνάζεις εις τους δρυμούς, ή προστάτις των σκύλων, ή Κυδωνιάς, ή ποικιλόμορφος.
Έλα, ώ θεά, για σωτηρία μας, ως φίλη εις Όλους τους μεμυημένους. ευπρόσιτη, φέρουσα ωραίους καρπούς από την γην και την αξιέραστη ειρήνη και την υγείαν με τα ωραία πλοκάμια και είθε να αποπέμπης εις τάς κορυφάς των βουνών τάς ασθενείας και τους πόνους.




Κλῦθί μου, ὦ βασίλεια, Διὸς πολυώνυμε κούρη, Τιτανίς, βρομία, μεγαλώνυμε, τοξότι, σεμνή, πασιφαής, δαιδοῦχε θεά, Δίκτυννα, λοχεία, ὠδίνων ἐπαρωγὲ καὶ ὠδίνων ἀμύητε,   λυσίζωνε, φίλοιστρε, κυνηγέτι, λυσιμέριμνε, εὔδρομε, ἰοχέαιρα, φιλαγρότι, νυκτερόφοιτε, κληισία, εὐάντητε, λυτηρία, ἀρσενόμορφε, Ὀρθία, ὠκυλόχεια, βροτῶν κουροτρόφε δαῖμον, ἀμβροτέρα, χθονία, θηροκτόνε, ὀλβιόμοιρε, ἣ κατέχεις ὀρέων δρυμούς, ἐλαφηβόλε, σεμνή, πότνια, παμβασίλεια, καλὸν θάλος, αἰὲν ἐοῦσα, δρυμονία, σκυλακῖτι, Κυδωνιάς, αἰολόμορφε· ἐλθέ, θεὰ σώτειρα, φίλη, μύστηισιν ἅπασιν εὐάντητος, ἄγουσα καλοὺς καρποὺς ἀπὸ γαίης εἰρήνην τ᾽ ἐρατὴν καλλιπλόκαμόν θ᾽ ὑγίειαν· πέμποις δ᾽ εἰς ὀρέων κεφαλὰς νούσους τε καὶ ἄλγη.






Πηγές:

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_25/03/2006_178337

http://mythologia.8m.com/artemis.html

http://www.nemesi.gr/?cat=5&paged=3

https://stardust30.wordpress.com/2008/09/27/xersonisostouathokaiilatreiatisartemis/

Ιωάννου Πασσά "ΤΑ ΟΡΦΙΚΑ" εκδόσεις "Ηλίου"

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.